Çevremizde gördüğümüz birçok araç gerecin belli bir imalat aşaması bulunmaktadır. Yapılması planlanan ürün için ilk olarak ham madde temin edilir ve ardından üretim hattında gereken adımlar uygulandıkça istenilen son halini almış olur. İşte sizlere bu yazımda, bu üretim aşamasında hayati öneme sahip olan takım çeliklerini anlatmaya çalışacağım. Öncelikle takım çeliğini tarif edecek olursak; metal, plastik, ahşap gibi birçok malzemenin işlenmesi ve şekillendirilmesinde kullanılmak üzere geliştirilen çeliklerdir. Toplam çelik üretimindeki payına bakacak olursak eğer %8’lik bir dilimi kapsamaktadır. Tabi ki de bu pay her geçen yıl artmak zorunda olduğu bir gerçektir. Takım çelikleri; kimyasal kompozisyonları, özellikleri, uygulama alanları ve çalışma şartlarında kendilerinden beklenen karakteristikleri nedeniyle diğer çelik gruplarına göre çok daha zengin içeriklidir. Takım Çeliklerinin Genel Özellikleri Bütün takım çeliklerinde belli başlı ortak özellikler vardır. Bunları sıralamak gerekirse;

• Temiz ve homojen mikro yapı
• Yüksek aşınma direnci
• Yüksek çekme dayanımı
• Yeterli derecede akma dayanımı ve süneklik
• Yüksek sertlik
• Yüksek tokluk
• Isıl işlem sonrasında homojen bir sertlik dağılımıdır.

Takım çelikleri kullanım alanı ve çalışma sıcaklığına göre;

1. Soğuk İş Takım Çelikleri
2. Sıcak İş Takım Çelikleri
3. Yüksek Hız Takım Çelikleri
4. Plastik Kalıp Çelikleri olarak gruplandırılmaktadır.

Bu malzemeleri birbirlerinden ayıran en önemli özellik, sertlik ve bu sertliğin temperleme sıcaklığı ile değişimidir. 1-) Soğuk İş Takım Çelikleri soğuk i̇ş takım çelikleri Karbon miktarı %0,3 – %2,5 arasında değişen, alaşım elementi olarak da karbür oluşturucu krom, vanadyum, molibden ve volframın yanı sıra nikel ve mangan da bulunduran takım çeliklerine soğuk iş takım çelikleri denir. Yüksek başlangıç sertliklerine sahiptir ve bu sertlik 200°C’yi aştığında hızlı bir şekilde düşmektedir. Bu nedenle işlem yaklaşık 200°C ve altındaki sıcaklıklarda çalışan iş parçalarının talaşlı ve talaşsız şekil verme işlemlerinde kullanılmaktadır. DIN normlarına göre de bazı soğuk iş takım çelikleri şunlardır: 1.2067, 1.2080, 1.2210, 1.2312, 1.2379, 1.2767, 1.2842, 1.2550, 1.2436. Soğuk İş Takım Çeliklerinin Kullanım Alanları soğuk i̇ş takım çeliklerinin kullanım alanları Kesme takımları Hassas delik delme zımbaları Kazıma, sıyırma ve kırma bıçakları Çekme ve kabartma takımları Derin çekme ve sıvama takımları Sinter ve presleme takımları Soğuk İş Takım Çeliklerinde Beklenen Özellikler Uygulamalarda kullanım için gerekli olanlar; Yüksek basma dayanımı Yüksek sertlik Yüksek çekme dayanımı Yüksek aşınma dayanımı Üretimi için gerekli olan özellikler ise; İyi dökülebilme ve şekillendirebilme özelliği İyi işlenebilirlik Ölçü kararlılığı ve minimum distorsiyon Kaynak edilebilme özelliğidir.  

Malz. No.	DIN	Yumuşak tavlı durumda sertlik max BSD 30	Sertleştirme  ve Meneviş
			Sertleştirme Sıcaklığı     (0C )	Ani Soğutma Ortamı	Kare 30 mm kesit için sertleştirme derinliği (mm)	Meneviş Sıcaklığı (0C )	Meneviş sonrası Sertlik RSD-C
1.1740	C 60 W	231	800-830	Yağ	3.5	150-180	52
1.1620	C 70 W2	183	790-820	Su	3.0	150-180	57
1.1525	C80 W1	192	780-810	Su	2.5	150-180	59
1,1830	C85 W	222	800-830	Yağ	4.5	150-180	57
1.1545	C105 W1	213	770-800	Su	2.5	150-180	60

 

SOĞUK İŞ TAKIM ÇELİKLERİ VE BİLEŞİMLERİ
Malz. No.	BÖHLER	DIN	C	Si	Mn	Cr	Mo	Ni	V	W
1.2080	K100	X 210 Cr 12	2.00	0.25	0.30	11.50	–	–	–	–
1.2601	K105	X 165 CrMoV 12	1.60	0.35	0.30	11.50	0.60	–	0.30	0.50
1.2436	K107	X 210 CrW 12	2.10	0.25	0.30	11.50	–	–	–	0.70
1.2379	K110	X 155 CrVMo 12-1	1.55	0.25	0.35	11.80	0.80	–	0.95	–
H.2380	K190	X 220 CrVMo 13-4	2.30	0.40	0.40	12.50	1.10	–	4.00	–
1.2345	K306	X 50 CrVMo 5-1	0.51	0.95	0.30	5.00	1.40	–	1.40	–
H.K340	K340	–	1.10	0.90	0.40	8.30	2.10	–	0.50	–
1.2550	K455	60 WCrV 7	0.63	0.60	0.30	1.10	–	–	0.18	2.00
H.2510	K460	100 MnCrW 4	0.95	0.25	1.10	0.55	–	–	0.10	0.55
1.2210	K510	115 CrV 3	1.18	0.25	0.30	0.70	–	–	0.10	–
1.2767	K600	X 45 NiCrMo 4	0.45	0.25	0.40	1.30	0.25	4.00	–	–
1.2842	K720	90 MnCrV 8	0.90	0.25	2.00	0.35	–	–	0.10	–

 

SOĞUK İŞ TAKIM ÇELİKLERİNDE ISIL İŞLEM KOŞULLARI
Malz. No.	BÖHLER	DIN	Sıcak Şekil. Sıcaklığı   ( °C )	Yumuşak Tavlama Sıcaklığı ( °C )	Gerilim Alma  ( °C )	Yumuşak Tavlama Sonu Sertlik ( ?BSD 30 )	Sertleştirme Sıcaklığı (°C )	Sertleştirme Ortamı	Sertleştirme Sonu Sertlik ( HRC)	MENEVİŞLEMEDEN SONRA ELDE EDİLEN TAKRİBİ ( HRC )
										100	200	300	400	500	600	700
1.2080	K100	X 210 Cr 12	1050-850	800-850	650	250	940-970	Y-SB-BH-H	63-65	64	62	59	57	–	–	–
1.2601	K105	X 165 CrMoVa 12	1050-850	800-850	650-750	250	980-1010	Y-SB-BH-H	–	64	62	60	58	–	–	–
1.2436	K107	X 210 CrW 12	1050-850	800-850	650-750	250	950-980	Y-SB-BH-H	64-66	65	63	61	60	–	–	–
1.2379	K110	X 155 CrVMo 12-1	1050-850	800-850	650-750	235	1020-1040	Y-SB-BH-H	63-65	63	61	58	58	–	–	–
H.2380	K190	X 220 CrVMo 13-4	1100-900	800-850	650-750	260	1050-1150	Y-SB-BH-H	62-67	63	61	60	*65	*63	55
1.2345	K306	X 50 CrVMo 5-1	1100-900	750-800	650	240	1050-1100	Y-SB-H	57-60	–	–	–	*57	*56	*51	*40
H.K340	K340	–	1050-850	800-850	650	235	1040-1080	Y-SB-BH-H	61-63	63	61	–	–	62	*63	*64
1.2550	K455	60 WCrV 7	1050-850	710-750	650	225	870-900	Y	58-62	60	59	56	53	–	–	–
H.2510	K460	100 MnCrW 4	1050-850	710-750	650	225	780-820	Y-SB	63-65	64	62	58	52	–	–	–
1.2210	K510	115 CrV 3	1050-850	710-750	650	220	780-810	S-Y	64-66	64	62	57	51	–	–	–
1.2767	K600	X 45 NiCrMo 4	1050-850	610-650	650	260	840-870	Y-SB-H	53-57	56	54	51	48	–	–	–
1.2842	K720	90 MnCrV 8	1050-850	680-720	650	220	780-820	Y-SB	63-65	64	62	57	–	–	–	–

 

SOĞUK İŞ TAKIM ÇELİKLERİ
Malz. No.	BOHLER	DIN	KULLANIM YERLERİ
1.2080	K100	X 210 Cr 12	Fazla tokluk aranmayan kesme delme takımları, ağaç bıçakları, kesme bıçakları, diş tarakları, derin çekme ve ekstrüzyon takımları,soğuk çekme makaraları, ölçme takımları, plastik kalıpları
1.2601	K105	X 165 CrMoVa 12	Tokluk istenen kesme, delme, takımları, ağaç bıçakları, kesme bıçakları, diş tarakları, derin çekme ve ekstrüzyon kalıpları, soğuk çekme makaraları, ölçme takımları, plastik kalıpları
1.2436	K107	X 210 CrW 12	Aşınma mukavemeti istenen kesme, delme takımları, ağaç bıçakları, kesme bıçakları, diş tarakları, derin çekme ve ekstrüzyon takımları, soğuk çekme makaraları, ölçme takımları, plastik kalıpları
1.2379	K110	X 155 CrVMo 12-1	Tokluk ve aşınma mukavemeti istenen kesme ve delme takımları, ağaç bıçakları , kesme bıçakları diş tarakları, derin çekme ve ekstrüzyon takımları soğuk çekme makaraları, ölçme takımları, plastik kalıpları
H.2380	K190	X 220 CrVMo 13-4	Yüksek tokluk ve aşınma dayanımı istenen kesme ve delme takımları, ağaç bıçakları, kesme bıçakları, diş tarakları, ekstrüzyon silindir ve vidaları, metal işleme takımları, plastik kalıp çekirdekleri
1.2345	K306	X 50 CrVMo 5-1	Selüloz, kağıt ve fiber endüstrisi için kesme bıçakları
H.K340	K340	–	ESR tarzında üretilmiştir. Aşınma mukavemetinin yanı sıra yüksek tokluk gerektiren kesme kalıpları, bıçak, zımba, damga ve diş açma tarakları, derin çekme, ekstrüzyon takımları, damga ve soğuk şekillendirme takımları
1.2550	K455	60 WCrV 7	Yüksek tokluk gerektiren, kesme, delme takımları, ağaç bıçakları, damgalar
H.2510	K460	100 MnCrW 4	Kesme takımları,delme ve zımbalama, diş tarakları, ağaç bıçakları, ağaç, kağıt ve metal bıçakları, ölçme takımları
1.2210	K510	115 CrV 3	Cr alaşımlı civa çeliği olarak çeşitli pim imalatı ve matkap gibi kesici takım imalatında, H8 toleransında taşlanmış olarak üretilir.
1.2767	K600	X 45 NiCrMo 4	Yüksek tokluk gerektiren, her türlü kalıp – zımba kesme bıçakları ve muhtelif damga yapımında
1.2842	K720	90 MnCrV 8	Tokluk gerektiren kesme delme takımları, ağaç bıçakları, kesme bıçakları, diş tarakları, ölçme takımları, plastik kalıpları

 

SICAK  İŞ TAKIM ÇELİKLERİNDE ISIL İŞLEM KOŞULLARI
Malz. No.	DIN	Sıcak Şekil. Sıcaklığı ( °C )	Yumuşak Tavlama Sıcaklığı ( °C )	Gerilim Alma ( °C )	Yumuşak Tavlama Sonu Sertlik ( ?BSD 30 )	Sertleştirme Sıcaklığı ( °C )	Sertleştirme Ortamı	Sertleştirme Sonu Sertlik ( HRC)	MENEVİŞLEMEDEN SONRA ELDE EDİLEN TAKRİBİ SERTLİK ( HRC )
									400	500	550	600	650	700
1.2581	X 30 WCrV 9 3	1100-900	750-800	600-650	240	1070-1150	Y-SB-H	48-52	50	51	52	50	46	38
1.2344	X 40 CrMoV 5 1	1100-900	750-800	600-650	229	1020-1080	Y-SB-H	52-56	54	55	54	50	40	32
1.2367	X 38 CrMoV 5 3	1100-900	750-800	600-650	229	1030-1080	Y-SB-H	52-56	52	54	53	50	44	35
1.2365	X 32 CrMoV 3 3	1100-900	750-800	600-650	229	1010-1050	Y-SB	52-56	50	51	52	50	45	36
1.2714	56 NiCrMoV 7	1100-850	650-700	650	248	830-870	Y	52-58	50	48	43	40	36	–

   

SICAK İŞ TAKIM ÇELİKLERİ KULLANIM YERLERİ
Malz. No.	DIN	KULLANIM YERLERİ
1.2581	X 30 WCrV 9 3	Aşınma mukavemetinin istendiği demir, çelik, bakır, pirinç ve bronzların sıcak şekillendirilmesinde, ( dövme, ekstrüzyon ve enjeksiyon preslerde )
1.2344	X 40 CrMoV 5 1	Demir, çelik, bakır, pirinç, alüminyum ve bronzların sıcak şekillendirilmesinde ( dövme, ekstrüzyon ve enjeksiyon preslerde ) soğuk ve sıcak hadde bıçaklarında
1.2367	X 38 CrMoV 5 3	Yüksek sıcaklıkta dayanım, tokluk ve aşınma mukavemeti istenen, demir çelik, bakır, pirinç, alüminyum ve bronzların sıcak şekillendirilmesinde ( dövme, ekstrüzyon ve enjeksiyon preslerde )
1.2365	X 32 CrMoV 3 3	Demir, çelik, bakır, pirinç, alüminyum ve bronzların sıcak şekillendirilmesinde ( dövme, ekstrüzyon ve enjeksiyon preslerde )
1.2714	56 NiCrMoV 7	Demir ve çelik dövme kalıplarının imalatında, tüp ekstrüzyon kalıplarında vs.

 

HIZ ÇELİKLERİ VE BİLEŞİMLERİ
Malz. No.	DIN	C	Simax	Mnmax	Pmax	Smax	Co	Cr	Mo	V	W
1.3202	H 12-1-4-5	1.30-1.45	0.45	0.40	0.03	0.03	4.5-5.00	3.80-4.50	0.70-1.00	3.50-4.00	11.5-12.5
1.3207	H 10-4-3-10	1.20-1.35	0.45	0.40	0.03	0.03	9.5-10.5	3.80-4.50	3.20-3.90	3.00-3.50	9.00-10.00
1.3243	H 6-5-2-5	0.88-0.96	0.45	0.40	0.03	0.03	4.5-5.00	3.80-4.50	4.70-5.20	1.70-2.00	6.00-6.70
1.3246	H7-4-2-5	1.05-1.15	0.45	0.40	0.03	0.03	4.80-5.20	3.80-4.50	3.60-4.00	1.70-1.90	6.60-7.10
1.3255	H 18-1-2-5	0.75-0.83	0.45	0.40	0.03	0.03	4.50-5.00	3.80-4.50	0.50-0.80	1.40-1.70	17.5-18.5
1.3342	HC 6-5-2	0.95-1.05	0.45	0.40	0.03	0.03		3.80-4.50	4.70-5.20	1.70-2.00	6.00-6.70
1.3343	H 6-5-2	0.86-0.94	0.45	0.40	0.03	0.03		3.80-4.50	4.70-5.20	1.70-2.00	6.00-6.70
1.3344	H 6-5-3	1.17-1.27	0.45	0.40	0.03	0.03		3.80-4.50	4.70-5.20	2.70-2.30	6.00-6.70

 

Malz. No.	DIN	Sıcak Şekil. Sıcaklığı ( °C )	Yumuşak Tavlama Sıcaklığı ( °C )	Yumuşak Tavlama Sonu Sertlik ( BSD 30 )	ISIL İŞLEM KOŞULLARI				MENEVİŞ SCAKLIĞI VE MENEVİŞLEMEDEN SONRA ELDE EDİLEN TAKRİBİ SERTLİK ( HRC )
					İlk Isıtma 0C	İlk Ön  Isıtma  0C	İkinci Ön  Isıtma  0C	Sertleştirme sıcaklığı 0C	0C	Sertlik RSD-C
1.3202	H 12-1-4-5	1100-900	780-810	240-300	450-600	850	1050	1220-1260	560-580	65
1.3207	H 10-4-3-10	1100-900	800-830	240-300	450-600	850	1050	1210-1250	550-570	65
1.3243	H 6-5-2-5	1100-900	790-820	240-300	450-600	850	1050	1210-1250	550-570	64
1.3246	H7-4-2-5	1100-900	770-840	240-300	450-600	850	1050	1180-1220	540-570	64
1.3255	H 18-1-2-5	1150-900	820-850	240-300	450-600	850	1050	1260-1300	560-580	64
1.3342	HC 6-5-2	1050-900	770-820	230-280	450-600	850	1050	1180-1220	540-560	64
1.3343	H 6-5-2	1100-900	790-820	225-280	450-600	850	1050	1200-1240	540-560	64
1.3344	H 6-5-3	1100-900	770-820	230-280	450-600	850	1050	1200-1240	550-570	64